Beşiktaş İskelesi

Tarihçe ve Mimari

Beşiktaş İskelesi’nin de yer aldığı meydan 20.yüzyılda odun pazarı, kalafatçı ve marangoz dükkânlarının bulunduğu bir yerdir. Yapının bulunduğu alanda ilk olarak Şirket-i Hayriye tarafından 1851 yılında inşa edilen bir iskele bulunmaktaydı. Ahşap malzemeden inşa edilen bu iskele tamirat dairesi memuru Kirkor Efendi tarafından 1884 yılında tamir edilmiştir. Tamirat sonrasında iskele ahşap olarak yenilenmiştir.

Beşiktaş İskelesi inşa edilmeden kısa bir süre önce 1908 yılında Mimar Ojiye nezaretinde iskelenin deniz tarafı doldurulmuş ve bir rıhtım inşa edilmiştir. 1909 tarihli bir arşiv belgesinde yer alan ifadelerden iskelenin yapımı için Safaizade yalısının naklinin görüşüldüğü ve inşaatın Şirket-i Hayriye tarafından yapılacağı anlaşılmaktadır. Nihayetinde inşa sürecinin 1909 itibariyle başlatıldığı Beşiktaş İskelesi, Şirket-i Hayriye tarafından 1913 yılında mimar Ali Talat Bey’e inşa ettirilmiştir. Mimar Ali Talat Bey, Geç Osmanlı mimarisi ve Erken Cumhuriyet Döneminin önemli akımlarında olan Ulusal Mimarlık Dönemi mimarlarındandır. Sanayi-i Nefise Mektebi’nde resim bölümünde sonra Hendese-i Mülkiye Mektebi’nde eğitim alan Ali Talat Bey, Şehremaneti Heyeti Fenniye Mimarlığı yapmıştır. Bu görevi esansında inşa ettiği Beşiktaş İskelesi, Ulusal Mimarlık akımı özellikleri göstermektedir.

İki katlı ve yığma olarak inşa edilen iskele dikdörtgen bir alanı kapsamaktadır. Cephede iki yanında kubbeler ile sonlandırılmış iki merdiven kulesi yer almaktadır. 1915 tarihli haritasında “taht-ı salon ve gişe mahalleri fevkani gazino” olarak gösterilen iskelenin alt katta gişeler ile bekleme salonu üst katta ise bir gazino mekânı şeklinde bir plana sahip olduğu anlaşılmaktadır. Yapının süsleme ögeleri dış cephelerde taş kabaralar ve pencere kemerleri içerisinde çini panolar şeklindedir. İç cephede ise duvarlarda bulunan kalem işleri ile tavanı dolaşan alçı mukarnas sıralar bulunmaktadır. Giriş cephesinde yer alan giriş açıklığının iki yanında binanın yapım tarihini veren çini panolar yer almaktadır.

Yapıldığı tarihten itibaren çeşitli onarımlar gören yapı ilk olarak 1919 yılında meydana gelen bir lodosta zarar görerek bir tamirat geçirmiştir. Söz konusu tamirat, mimar Nafilyan tarafından verilen bir rapor doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. 1941 ve 1948 yılında çeşitli müdahaleler gören binanın deniz cephesinde sağında ve solunda yer alan kulelerin üzeri 1970 yılında yapılan restorasyondan önce kubbe ile örtülü iken, 1970’den sonra bu kubbeler yıkılarak kırma çatı ile örtülmüştür. Üst kat ise 1979 yılında camlı bölmelerle kapatılmış, bu tarihten itibaren yapı bugünkü halini almıştır. Binanın üst katı 1950’li yıllara kadar düğün salonu olarak kullanılmış, sonrasında bir dönem restoran ve Denizcilik İşletmeleri emeklilerinin lokali olarak işlev görmüştür. Beşiktaş İskelesi, son olarak 1987 yılında esaslı bir biçimde restore edilmiştir.

İBB Miras tarafından 2022-2023 yılları arasında uygulanan bakım, onarım ve yeniden işlevlendirme projesi ile yapının mevcut tüm özgün detayları koruma altına alınırken iç mekân; kafe, kütüphane ve kültür-sanat programlarına entegre olacak şekilde çağdaş bir yorumla düzenlenmiştir. İBB Miras vizyonu ile Beşiktaş İskele Kütüphanesi’ne dönüşen tarihî iskele, yeni dönemde binlerce kitaptan oluşan seçkileri, güncel etkinlikleri ve Vapur Kafesi ile de kent sakinlerinin bir durağı haline gelmiştir.